Meten en monitoren van groenblauwe adaptatie
Veel steden in Nederland zijn al een decennium bezig met de invoering van groene klimaatadaptieve maatregelen, zogenaamde Nature based Solutions (NbS). Zo zijn er bovengrondse voorzieningen te zien in het straatbeeld zoals wadi’s, groene daken, regentuinen en waterpleinen. Maar ook ondergronds zijn er voorzieningen zoals waterbergende riolen, infiltrerende riolen en krattenvelden.
Grote steden in Nederland geven inmiddels met groene en blauwe maatregelen invulling aan klimaatadaptatie. Vaak gaat het om kleine pilots, maar Nature based Solutions worden steeds vaker meegenomen in de berekeningen van klimaatadaptatie.
Gemeente Leiden: meer groen en bomen
'De gemeente Leiden maakt verschillende wijken duurzamer. In veel wijken moeten we de riolering vervangen en dat combineren we gelijk met andere maatregelen, zoals manieren om deze wijken klimaatbestendiger te maken en de biodiversiteit te versterken.
Dit doen we met veel extra vierkante meters groen en door bomen toe te voegen. Dit zorgt voor schaduw en verkoeling, maar ook voor infiltratie van regenwater. Op parkeerplaatsen proberen we functies te combineren, door het toepassen van water passerende en doorgroeibare verharding. Hierbij is het nuttig om na te denken voor welke functie je dit aanlegt, maar ook te monitoren of het op langere termijn deze functie behoudt en of het beheerbaar is.
Onlangs heeft Deltares een eerste stap gezet in de monitoring van een aantal van de locaties in de stad waar we waterpasserende en doorgroeibare verhardingen hebben aangelegd. We merken dat we niet de enige stad zijn die deze vragen heeft. Het is belangrijk om kennis en resultaten met elkaar te blijven delen en niet allemaal zelf het wiel uit te vinden.'
Ashley North
Wethouder Klimaat, Mobiliteit & Financiën gemeente Leiden
Annemarij Kooistra
Annemarij Kooistra is programmamanager bij Gemeente Amsterdam, afdeling Ingenieurswetenschappen, en verantwoordelijk voor de ontwikkeling van transities in assetmanagement van bruggen en kademuren. Onder haar leiding werden circulaire strategieën voor op waarden gebaseerde beslissingen ontwikkeld over te nemen maatregelen voor een veilig en toekomstbestendig gebruik van bruggen en kademuren, evenals onderzoek en innovatie om de levensduur van deze constructies te verlengen.
Participatie bewoners
Bij alle metingen in de stad is het van belang dat diverse stakeholders, waaronder bewoners, zoveel mogelijk betrokken worden. In het veld bespreken we wat nodig is om de voorzieningen beter te laten functioneren. Kan er voldoende water worden geborgen om wateroverlast te beperken? Of krijgt het regenwater voldoende tijd om te infiltreren ter aanvulling van de grondwaterstanden?
Bewoners komen graag langs om hun ervaringen met zowel wateroverlast als droogte te delen, bijvoorbeeld over hoe het vergroenen van de openbare ruimte kan bijdragen aan klimaatadaptatie. Maar ook hoe een bewoner zelf kan bijdragen met andere planten en bloemen.
Danny Boers
Danny Boers is adviseur strategisch assetmanagement bij de gemeente Leiden en onder andere actief in de city deal openbare ruimte. We spraken Danny over wat er nodig is om voorzieningen beter te laten functioneren door de jaren heen.
Lees het verhaal
Doorgroeibare verharding,
Zoeterwoude
In de Margrietstraat in Zoeterwoude is een doorgroeibare verharding aangebracht. Hier is een waterpasserende verharding met drainvoegen gecombineerd met groenparkeren op grasroosters. Zo kan het systeem het regenwater vasthouden en met drains het groen voorzien van vocht in droge tijden. Daarnaast is gezorgd voor een vertraagde afvoer en infiltratie van het regenwater.
Fotocollage
Reconstructie Margrietstraat
Citizen science
Danny Boers is adviseur strategisch assetmanagement bij de gemeente Leiden en onder andere actief in de city deal openbare ruimte. We spraken Danny over wat er nodig is om voorzieningen beter te laten functioneren door de jaren heen.
“Het is belangrijk dat er afspraken worden gemaakt over het onderhoud en wie daarvoor verantwoordelijk is. Ik bracht hier in Leiden bijvoorbeeld de afdelingen groen en wegen bij elkaar. De afspraak is nu dat doorgroeibare verharding de verantwoordelijkheid is van de afdeling wegen. Omdat we nog weinig ervaring hebben met deze vorm van verharding op lange termijn heeft Leiden nu pilots lopen. We kijken dan bijvoorbeeld naar het onderhoud van verschillende soorten doorgroeibare verhardingen en hoe lang ze meegaan. We testen ook hoe vaak moet je bijvoorbeeld maaien. De gemeente Leiden verwacht veel van doorgroeibare verharding als het gaat om waterinfiltratie en biodiversiteit, maar ook circulariteit. Ontwerpers nemen deze doelen mee. In de Gasthuiswijk bijvoorbeeld hebben we gebruikte klinkers in open vlechtverband neergelegd waardoor er minder nieuwe klinkers nodig waren. De extra infiltratie willen we daarmee ook realiseren. Praktijkproeven zijn hiervoor erg belangrijk. Je wilt iets oplossen maar dan moet je dat ook wel kunnen toetsen als het ontwerp is uitgevoerd. Stroomt het regenwater nu inderdaad minder snel af. Infiltreert er voldoende regenwater en hoe is het effect op het grondwaterpeil? De praktijkproeven helpen hier inzicht in te krijgen en keuzes te verantwoorden. Het is fijn dat kennispartijen hierbij helpen en deze kennis ook weer delen met andere steden.”
Verbindende schakel
Danny Boers is adviseur strategisch assetmanagement bij de gemeente Leiden en onder andere actief in de city deal openbare ruimte. We spraken Danny over wat er nodig is om voorzieningen beter te laten functioneren door de jaren heen. Ook over de doelen van de Gemeente Leiden als het gaat om Nature based Solutions en het belang van praktijkproeven.
“Het is belangrijk dat er afspraken worden gemaakt over het onderhoud en wie daarvoor verantwoordelijk is. Ik bracht hier in Leiden bijvoorbeeld de afdelingen groen en wegen bij elkaar. De afspraak is nu dat doorgroeibare verharding de verantwoordelijkheid is van de afdeling wegen. Omdat we nog weinig ervaring hebben met deze vorm van verharding op lange termijn heeft Leiden nu pilots lopen. We kijken dan bijvoorbeeld naar het onderhoud van verschillende soorten doorgroeibare verhardingen en hoe lang ze meegaan. We testen ook hoe vaak moet je bijvoorbeeld maaien. De gemeente Leiden verwacht veel van doorgroeibare verharding als het gaat om waterinfiltratie en biodiversiteit, maar ook circulariteit. Ontwerpers nemen deze doelen mee. In de Gasthuiswijk bijvoorbeeld hebben we gebruikte klinkers in open vlechtverband neergelegd waardoor er minder nieuwe klinkers nodig waren. De extra infiltratie willen we daarmee ook realiseren. Praktijkproeven zijn hiervoor erg belangrijk. Je wilt iets oplossen maar dan moet je dat ook wel kunnen toetsen als het ontwerp is uitgevoerd. Stroomt het regenwater nu inderdaad minder snel af. Infiltreert er voldoende regenwater en hoe is het effect op het grondwaterpeil? De praktijkproeven helpen hier inzicht in te krijgen en keuzes te verantwoorden. Het is fijn dat kennispartijen hierbij helpen en deze kennis ook weer delen met andere steden.”
Bewoners kunnen bezwaren hebben tegen vergroening van de openbare ruimte om verschillende redenen. Sommigen vrezen dat meer groen leidt tot een toename van insectenplagen, zoals muggen. Anderen maken zich zorgen over veranderingen in het uitzicht of de esthetiek van de buurt door het toevoegen van groen. Door participatief onderzoek kunnen deze bezwaren geadresseerd worden en aangetoond worden wat de werking van diverse Nature based Solutions is.
Een voorbeeld van een maatregel waar Deltares recent in diverse steden onderzoek naar heeft gedaan is doorgroeibare verhardingen. Er groeien dan grassen of andere planten in open delen tussen de stenen door, ook wel grasverharding genoemd. De verharding zelf kan van beton zijn, maar ook van kunststof. Doorgroeibare verharding is een waterdoorlatende verharding, waarbij regenwater in de bodem wegzakt.
Doorgroeibare verharding. Margrietstraat, Zoeterwoude.
Doorgroeibare verharding,
Zoeterwoude
In de Margrietstraat in Zoeterwoude is een doorgroeibare verharding aangebracht. Hier is een waterpasserende verharding met drainvoegen gecombineerd met groenparkeren op grasroosters. Zo kan het systeem het regenwater vasthouden en met drains het groen voorzien van vocht in droge tijden. Daarnaast is gezorgd voor een vertraagde afvoer en infiltratie van het regenwater.
Fotocollage
Reconstructie Margrietstraat
Danny Boers
Danny Boers is adviseur strategisch assetmanagement bij de gemeente Leiden en onder andere actief in de city deal openbare ruimte. We spraken Danny over wat er nodig is om voorzieningen beter te laten functioneren door de jaren heen. Ook over de doelen van de Gemeente Leiden als het gaat om Nature based Solutions en het belang van praktijkproeven.
'Het is belangrijk dat er afspraken worden gemaakt over het onderhoud en wie daarvoor verantwoordelijk is. Ik bracht hier in Leiden bijvoorbeeld de afdelingen groen en wegen bij elkaar. De afspraak is nu dat doorgroeibare verharding de verantwoordelijkheid is van de afdeling wegen. Omdat we nog weinig ervaring hebben met deze vorm van verharding op lange termijn heeft Leiden nu pilots lopen. We kijken dan bijvoorbeeld naar het onderhoud van verschillende soorten doorgroeibare verhardingen en hoe lang ze meegaan. We testen ook hoe vaak je bijvoorbeeld moet maaien. De gemeente Leiden verwacht veel van doorgroeibare verharding als het gaat om waterinfiltratie en biodiversiteit, maar ook circulariteit. Ontwerpers nemen deze doelen mee. In de Gasthuiswijk bijvoorbeeld hebben we gebruikte klinkers in open vlechtverband neergelegd waardoor er minder nieuwe klinkers nodig waren. De extra infiltratie willen we daarmee ook realiseren. Praktijkproeven zijn hiervoor erg belangrijk. Je wilt iets oplossen maar dan moet je dat ook wel kunnen toetsen als het ontwerp is uitgevoerd. Stroomt het regenwater nu inderdaad minder snel af. Infiltreert er voldoende regenwater en hoe is het effect op het grondwaterpeil? De praktijkproeven helpen hier inzicht in te krijgen en keuzes te verantwoorden. Het is fijn dat kennispartijen hierbij helpen en deze kennis ook weer delen met andere steden.'
New Orleans, Chris Lang: ‘Met eigen ogen zien hoe Nature based Solutions werken.’
Chris Lang (links op de foto) uit New Orleans werkt als projectmanager bij het Office of Stormwater and Green Infrastructure en hij beheert voor die organisatie de plannen uit de National Disaster Resilient Grant die de stad heeft gekregen. In het Gentillly Resilience District houdt hij toezicht op projecten die klimaatrisico-indicatoren in kaart brengen en die organismes en grondwater monitoren en vervolgens rapporteren over de voordelen, financiële haalbaarheid en effectiviteit van Nature based Solutions.
Lees het verhaal
New Orleans, Chris Lang ‘met eigen ogen zien hoe Nature based Solutions werken’
Chris Lang (links op de foto) uit New Orleans werkt als projectmanager bij het Office of Stormwater and Green Infrastructure en hij beheert voor die organisatie de plannen uit de National Disaster Resilient Grant die de stad heeft gekregen. In het Gentillly Resilience District houdt hij toezicht op projecten die klimaatrisico-indicatoren in kaart brengen en die organismes en grondwater monitoren en vervolgens rapporteren over de voordelen, financiële haalbaarheid en effectiviteit van Nature based Solutions.
De stad New Orleans ligt geregeld in de frontlinie van stormen afkomstig van de steeds warmer wordende Golf van Mexico. New Orleans heeft de laatste tijd ook te maken met de ecologische en sociale uitdagingen van aanhoudende droogte en hitte. De gevolgen van klimaatverandering en bodemdaling maken de stad nog kwetsbaarder. Voorheen heeft de stad zichzelf beschermd met harde infrastructuur. Maar deze infrastructuur steeds aanpassen kost veel geld en tijd. Daarom kijkt de stad nu naar Nature based Solutions om de aanwezige infrastructuur te versterken. Lang: “Het is zinvol om bomen en meer inheemse vegetatie te planten om zo hittestress te voorkomen, regenwater op te nemen en CO₂ op te slaan. We weten dat bestrating en pompen de stad niet alleen warmer maken, maar de bodemdaling verergert daardoor ook. Door bioswales (wadi's) en regentuinen aan te leggen houden we meer regenwater vast in de bodem, waardoor dit water het afvoersysteem omzeilt. Door minder regenwater op te pompen, slijten onze pompen minder vaak en verbruiken ze minder energie. Het toepassen van Nature based Solutions is dus belangrijk om de algehele veerkracht van de stad te vergroten.
Een goed voorbeeld van zo’n Nature based Solution in de stad is het Pontilly Stormwater Network: een netwerk van opvangbekkens en bioswales die gezamenlijk 9 miljoen liter water kunnen absorberen uit de laaggelegen, overstromingsgevoelige wijken Pontchartrain Park en Gentilly Woods. We ondersteunen non-profits zoals SOUL die het voortouw hebben genomen bij het planten van bomen in dit gebied om de wijken te verkoelen. De Wildair-regentuin in Gentilly is een andere mooie en praktische groene infrastructuurinstallatie waar ik graag kom, vooral tijdens of kort na regenval om met eigen ogen te zien hoe het werkt.
We hopen dit type oplossingen op meer plaatsen aan te leggen. Voordat we dat doen, moeten we eerst gegevens en informatie verzamelen. De eerste stap in het verminderen van overstromingsrisico's is het bestuderen van de water- en bodemsystemen en deze te begrijpen in relatie tot bestaande gebouwen en drainage-infrastructuur. Van hieruit kunnen we zien welke gebieden het meest kwetsbaar zijn voor bodemdaling. Zo kunnen we op feiten gebaseerde beslissingen nemen over ingrepen. Deltares en lokale universiteiten helpen ons door meer onderzoek te doen naar Nature based Solutions in steden."
Chris Lang bezocht Deltares in april 2024 samen met een groep maatschappelijke organisaties die verschillende wijken in New Orleans vertegenwoordigen. Ze wisselden kennis uit over hoe steden zich kunnen aanpassen om harmonieuzer met water te leven. De delegatie bezocht op deze reis ook verschillende Nederlandse steden.
Klimaatadaptieve maatregelen in New Orleans
Volgens Daan Rooze, expert stedelijk waterbeheer (rechts op de foto), hangt de werking van klimaatadaptieve maatregelen sterk af van de lokale situatie. 'Niet alleen de weerspatronen, ondergrond en andere topografische kenmerken zijn van belang, maar ook de constructie- en beheersplannen. Vaak werken we met lokale materialen en kennis.
Daarnaast is het onderhoud op elke plek anders. Een deel van de werkzaamheden dat Deltares uitvoert in het kader van het National Disaster Resilience Competition (NDRC) fonds, draait om het testen van stedelijke klimaatadaptieve maatregelen in New Orleans, Louisiana. Daaruit blijkt dat, gezien de gemeten doorlatendheidswaardes, er veel kansen zijn voor het lokaal infiltreren van regenwater. Echter, ontwerpfouten resulteren in onderbenutting van de ontworpen capaciteit.
Daarnaast blijkt uit het onderzoek dat, gezien de hevige neerslag in New Orleans, kleinschalige groene infrastructuur altijd moet samengaan met een netwerk van grachten en sloten. Het grootste gedeelte van New Orleans ligt onder zeeniveau en net zoals Nederlandse polders moet er voldoende oppervlaktewater zijn om hevige neerslag in op te slaan. Dit lukt niet enkel in wadi’s.'
Meer weten? Neem contact op met:
Floris Boogaard
Expert klimaatadaptatie Deltares
