Stop de ‘vergrijzing’ van het grondwater door meer bodem-processen te benutten

‘Eerst raakte de bodem en daarmee het grondwater vervuild door grote zogeheten puntbronnen zoals gasfabrieken, chemische wasserijen en tankstations. Later kwamen daar meer diffuus verspreide bronnen bij zoals verkeer, landbouw en lozingen vanuit huishoudens en industrie. Die hebben door uitspoeling van mest (onder andere stikstof, fosfaat), bestrijdingsmiddelen, geneesmiddelen en industriële verbindingen voor een danige ‘vergrijzing’ van oppervlaktewater en grondwater gezorgd.’

Nu is Nederland al vanaf 1980 bezig met het opruimen en saneren van die oude koek. De meeste puntbronnen zijn zachtjesaan wel gesaneerd of geïsoleerd, al blijven er altijd restjes aanwezig die nog voor enige verspreiding van de vervuiling kunnen zorgen. ‘Erger is echter dat we tot en met vandaag de dag nog steeds zorgen voor diffuse vervuiling van het grondwater met goeddeels onbekende stoffen met onbekende effecten, zoals de groep van ‘zeer zorgwekkende stoffen’’, aldus Passier. PFAS is daarvan intussen de meest bekende. ‘Via bodem, maar ook water en zelfs lucht verspreidt deze familie van stoffen zich in het grondwater, bijvoorbeeld vanaf locaties waar de brandweer in het verleden oefeningen hield met PFAS-houdend blusschuim.’

Is dit alles dan niet het spreekwoordelijke ‘dweilen met de kranen open’? Als je ziet dat een drinkwaterbedrijf de winning moet stoppen wegens nitraatvervuiling of dat we eigenlijk nog heel weinig weten van de vergrijzing van het grondwater, dan is situatie zorgelijk, antwoordt Passier. Anderzijds ziet ze ook veel oplossingen door de vooral in de bodemsanering opgedane kennis van natuurlijke, zuiverende processen in bodem en ook het grondwater slim in te zetten. ‘Midden in Amersfoort, onder het NS-station, helpen bacteriën die van nature aanwezig zijn om verontreinigingen uit de voormalige vetgasfabriek op te ruimen’, zegt de onderzoeker. Zo worden de bodem en het grondwater dat er doorheen stroomt schoner. Door de juiste voedingsstoffen voor de bacteriën toe te voegen in de ondergrond, kan dit nog sneller gaan.

Dat zou op meer plaatsen in Nederland kunnen, aldus Hilde Passier. Hoe zie je dat dan? ‘Als je ergens een wadi aanlegt, kun je met waterplanten zuivering in gang zetten. Een windmolentje dat verontreinigd grondwater rondpompt via een moeras kan traag maar gestaag wonderen verrichten’, zegt ze. Houtsnippers werken zuiverend. En dat is nog niet alles. ‘Met ijzeroxide en kalk kun je vervuiling vastleggen en voorkomen dat het het grondwater bereikt. Aan de hand van de kaarten die wij in dit rapport bij elkaar hebben gebracht, kun je zien waar afsluitende kleilagen de verspreiding van verontreiniging tegengaan, waar je mogelijk zuiverende geochemische processen kunt verwachten in de ondergrond, en waar de toplaag met een rijk bodemleven meer zelfreinigend is ’, somt ze op

Je zou in Nederland de kennis van dit soort processen breder toepasbaar kunnen maken waardoor een opschaling en stimulering van deze zelfreinigende werking ontstaat. ‘We brengen al tientallen jaren rivierwater uit de Lek bij Nieuwegein helemaal naar de duinen, waar het door de zuiverende werking van zand en bacteriën – en voor- en nazuivering – binnen twee maanden prima drinkwater is. We moeten ons wel rekenschap geven welke kwaliteit water we waar in de grond kunnen brengen en waar niet.’

Een ander mooi voorbeeld is om de nu aangekondigde bufferzones op landbouwpercelen langs de sloten te benutten om verdere uitspoeling van voedingsstoffen tegen te gaan door de zuiverende werking van rietplanten en andere moerasachtige omstandigheden in de slootkanten te stimuleren. ‘Dat verbetert de waterkwaliteit, vergroot de biodiversiteit en brengt het behalen van de doelen voor de Europese Kaderrichtlijn Water een stapje dichterbij’, denkt Passier.