Het is een warme dag in juni als om 6:00 de hyperloops, treinen, metro’s en trams volstromen met drommen mensen. Elke werkdag is het hetzelfde patroon: ‘s ochtends als sardientjes in een blikje op weg naar de werklocaties even buiten de stad om vervolgens eind van de middag weer terug te keren. Het infrastructurele netwerk - zowel openbaar vervoer als het wegennetwerk - is geoptimaliseerd om het dagelijkse patroon op te kunnen vangen. Over een paar weken is het vakantie en trekt men er massaal op uit. Sinds de pandemie in de jaren ‘20 en het uit de hand gelopen massatoerisme in de jaren ‘30 en ‘40 heeft men vakantie in eigen land helemaal ontdekt. De warme zomers en de prachtige natuur in het oosten van het land maken dat weinig mensen kiezen voor verre vliegtuigvakanties. De natuurgebieden zijn een waar vakantieparadijs geworden. 

De warme zomers zijn enkele van de zichtbare tekenen dat de klimaatverandering gestaag doorzet. Men refereert ook nog geregeld aan de hete en droge zomer van 2055 toen het met een hittegolf van 6 aaneengesloten weken zo droog was dat er op gezette tijden geen water meer uit de kraan kwam. Gelukkig laat de techniek ons sindsdien niet meer in de steek. Een nauwe samenwerking tussen de drinkwaterbedrijven en grote techbedrijven kwam op gang. Het gevolg: de prijs van een kuub drinkwater ging door het dak. Sindsdien is de prijs van drinkwater variabel over de dag en door de seizoenen. 

Anno 2076 getuigen de zwembaden en irrigatiesystemen voor in de tuin van een groot vertrouwen in de drinkwatervoorziening. Grootste uitdaging voor het drinkwaterbedrijf is het opvangen van de grote fluctuaties van de vraag naar drinkwater over de dag, door de seizoenen en in verschillende regio’s. Naast de kwantiteit, behoeft de kwaliteit van het drinkwater aandacht. Door de fluctuaties in de vraag - en de daarmee samenhangende fluctuaties in stroomsnelheid - krijgen vervuilende stoffen meer kans om te infiltreren in het water. 

De afgelopen dagen gaat er een filmpje viral op Växt - hèt nieuwe platform voor klimaatbewusten - over een off-grid waterzuiveringssysteem. Een enthousiaste dertiger vertelt in het filmpje hoe ze in haar achtertuin begon met experimenteren en nu samen met de woongroep water oppompt en dit op eigen land zuivert tot drinkwaterkwaliteit. Toch bereikt dit filmpje maar een klein deel van de Nederlandse bevolking. Diezelfde dag gooit Mark op Xio - hèt platform voor gamers met politieke interesse - hoge ogen met zijn theorie over de overheid die het leven van alle Nederlanders in de greep houdt. Zo leeft iedereen in een eigen (online) bubbel. Er zijn tal van platformen waar gelijkgezinden elkaar treffen.

De combinatie van sterke ideologische overtuigingen en polarisatie in de politieke arena maken dat niks meer zeker is en systemen en samenleving vloeibaar zijn. Het politieke speelveld staat elke vier jaar volledig op zijn kop. Niks is zo onvoorspelbaar als het gedrag van de mens, trendwatchers, influencers; dat wat hip is, daar lopen we achteraan. In 2050 startte de groene partij met een forse campagne waardoor het waterverbruik per huishouden drastisch kelderde. In 2054 werd een nieuwe rechtse partij de grootste, klimaatverandering verdween naar de achtergrond en de politiek ontkende de situatie. En dan nog het klimaat zelf: de veranderingen leken net zo onvoorspelbaar als de Haagse politiek. In het begin van de 21ste eeuw deed men volop onderzoek naar de klimaatverandering, vaak gebruikten ze bandbreedtes en scenario’s, maar deze bleken volledig onbruikbaar door de grilligheid van de realiteit.

Het leveren van voldoende kwalitatief drinkwater is een behoorlijke uitdaging. Door de grote onzekerheid en onvoorspelbaarheid van de situatie ontstaan er grote fluctuaties in de drinkwatervraag, dit vergt een grote mate van flexibiliteit in de drinkwatervoorziening. Daarbij komt dat de rol van de drinkwaterbedrijven ter discussie staat. Zijn zij verantwoordelijk voor het toezicht op alle winningen, ook winningen die decentraal door lokale initiatieven worden opgepakt? Door de veranderingen in het klimaat, maar ook door de wijzigende politieke situatie is het verder moeilijk om regelgeving op te stellen die de infiltratie van vervuilende stoffen in het drinkwater tegen gaat.

Er is een reclamespotje op televisie: een onderzoeker van het waterbedrijf vertelt op rustige toon wat de impact is van de drogere zomers en nattere winters op de drinkwatervoorziening. Het reclamespotje is onderdeel van de campagne ‘water verbindt’ dat de Nederlanders bewust wil maken van de beschikbaarheid van schoon en kwalitatief drinkwater.

Klimaatverandering lijkt mee te vallen, toch is schoon drinkwater - door de gestage groei van de bevolking en het langzaam groeiende verbruik - geen vanzelfsprekendheid. Omdat collectiviteit een belangrijke waarde is in Nederlandse maatschappij, doen we er samen alles aan om zuinig om te gaan met ons drinkwater. Zo heeft de overheid waterbesparende douchekoppen en watermeters ter beschikking gesteld, zet het waterbedrijf in op drukverlaging tijdens piekmomenten en wordt er zelfs gesproken over het afsluiten van drinkwater op gezette tijden. Maar ook innovatie en ontwikkeling sturen het gebruik, zo is het waterverbruik in de landbouw drastisch gekelderd door gewasveredeling waardoor de gewassen met minder water toe kunnen. Gelukkig zijn Nederlanders een gehoorzaam en volgzaam volk: we pakken dit samen aan! De verwachting is dan ook dat de komende jaren het waterverbruik per huishouden zal dalen. In het buitenland wordt weleens gekscherend gezegd: “Nederland is het meest gematigde land in Europa”. En geef ze eens ongelijk. De afgelopen decennia bevond Nederland zich in relatief rustig vaarwater. Overheid en wetenschappers werkten nauw samen aan rationeel beleid. Het vertrouwen in de wetenschap is groot. Tuurlijk, er is zo nu en dan kritiek en discussie, maar een goed gesprek is bijna altijd de oplossing op weg naar verzoening.

De stabiele situatie is een zegen voor de drinkwaterbedrijven. Er zijn weinig tot geen fluctuaties in de vraag naar schoon drinkwater. Dit betekent dat de bestaande winningen voldoende drinkwater leveren om in de vraag te kunnen voorzien.

Tot 2060 leken de effecten van de klimaatverandering onder controle. Het maakbaarheidsdenken maakte dat hogere duinen en dijken ons land drooghielden. Tot 15 oktober 2060 dus. De dag van de kwantumcrash. We vertrouwden al jaren blind op de kwantumcomputer: dé technologische ontwikkeling van de 21ste eeuw. Tot die beruchte dag dus: de technische systemen waar al die jaren hard aan was gewerkt vielen uit, zo ook het systeem waar alle deltawerken door worden aangestuurd. Dit in combinatie met een hevige storm en hoogwater maakte dat hele delen van Zuid-Holland, Zeeland en Noord-Holland overstroomde.

Waar de maatschappelijke situatie redelijk stabiel leek, werd de onrust die er heerste onder de oppervlakte na de ramp in volle omvang zichtbaar. Van de goedheid van de mens, waar Bregman in 2020 over schreef, leek niets meer over te zijn. Men hamsterden de winkels leeg en plunderde bedrijfspanden op zoek naar houvast. Maar het grootste effect had de massale verhuizing van inwoners van Noord & Zuid-Holland en Zeeland naar hogere zandgronden. Een ware volksverhuizing kwam op gang.

De impact voor de drinkwatervoorziening was enorm. De goed gespreide drinkwaterbronnen voorzagen, los van het feit dat vele verwoest waren, niet meer in de behoefte. Een uitdaging volgde: het versneld ontwikkelen van nieuwe en grotere drinkwaterbronnen op de hogere zandgronden van Nederland.

Door de lange tijd die het water van mogelijke verontreinigingsbronnen nodig heeft om bij de winning te komen, duurt het lang voor effecten van toenemende of afnemende verontreiniging bij de winning merkbaar zijn. Tegelijkertijd biedt deze lange reistijd voor dit archetype kansen voor natuurlijke afbraak van verontreinigingen. Daarnaast bevinden zich vaak scheidende lagen tussen het water waar dit type winning water uit onttrekt en de ondiepere ondergrond, waardoor verontreinigingen vanuit het oppervlak tegengehouden of vertraagd kunnen worden. Verzilting vanuit de diepe ondergrond is een mogelijk specifiek (lokaal) probleem voor dit archetype, doordat de zoete grondwatervoorraad niet altijd is afgescheiden van de diepere zoutwaterpakketten.

Bij deze winning wordt water onttrokken uit een gescheiden en begrensde drinkwatervoorraad. Wanneer de drinkwatervraag sterk toeneemt, kunnen de grenzen van de productiecapaciteit van dit type winningen in zicht komen.  

Aangezien de winning diep ligt en door de scheidende kleilaag tussen het oppervlak en het watervoerende pakket vaak goed gescheiden is van de omgeving, is de impact van de winning op de omgeving beperkt. Toch kunnen grote fluctuaties in onttrekkingshoeveelheid wel doorwerken in de stabiliteit van de ondergrond, wat zich kan uiten in zetting.

De reistijd is voor deze winningen korter dan bij diepere winningen.

Dit maakt de winning op twee manieren kwetsbaarder:

1. 1. Er is een directere link tussen bronnen van verontreiniging en de drinkwaterbron;
2. 2. Er is minder gelegenheid voor natuurlijke afbraak.

Verzilting is minder relevant voor dit archetype. De reistijd is korter dan bij diepe grondwaterwinningen, maar langer dan bij oppervlaktewaterwinningen.

Klimaatpieken kunnen invloed hebben op de productiecapaciteit bij dit type winning. De nauwe relatie tussen winning en omgeving zorgt voor inflexibiliteit in de productiecapaciteit: toenemende drinkwatervraag en/of verminderde aanvoer in de omgeving kunnen zorgen voor een mismatch tussen vraag en aanbod.

Toename in drinkwatervraag in combinatie met minder neerslag zorgt bij deze winningen voor impact op de omgeving in de vorm van verlaagde waterstanden, met als gevolg kans op verdroogde natuur en droogteschade in de landbouw.

Dit archetype wordt sterk beïnvloed door de grondwaterkwaliteit in de directe omgeving. Daardoor is het gevoelig voor mogelijke historische en nieuwe vervuilingsbronnen die aanwezig zijn in de ondergrond en kan de winning onder invloed staan van puntbronnen.

Er is een kortere reistijd dan bij diepe grondwaterwinningen, maar langer dan bij oppervlaktewaterwinningen.

Een toename of afname in productiecapaciteit kan effect hebben op stedelijke gebieden die op een bepaalde grondwaterstand zijn afgestemd/gebouwd. Ook kan er door grondwateronttrekking in zettingsgevoelige gebieden zetting optreden.

Er zijn relatief weinig grondwaterafhankelijke functies in de omgeving. Mogelijk is dat in de toekomst anders met de opmars van nature based solutions in de stad. Bij start- en stopzetten van een ondiepe winning in stedelijke omgeving, ontstaan veranderingen in het systeem en interactie. Dat kan in het stedelijk gebied leiden tot schade (bijvoorbeeld als gevolg van Zetting of wateroverlast).

In dit archetype is er een zeer directe impact van oppervlaktewater op de winning. Oevergrondwaterwinningen hebben te maken met een korte reistijd, waardoor effecten van verontreinigingen direct in de winning te merken zijn. Anderzijds zijn mogelijke verontreinigingen ook weer sneller afgevoerd dan bij diepere winningen. Oppervlaktewater is kwetsbaarder voor directe invloeden. Door bodempassage en menging van water met grondwater is er microbiële bescherming en relatieve kwaliteitsverbetering ten opzichte van een directe oppervlaktewaterwinning.

De productiecapaciteit is voor dit archetype sterk afhankelijk van de aanvoer. Een lage rivierafvoer kan de productiecapaciteit sterk beperken. Indirect kan bij lage rivieraanvoer de kwel een grotere bijdrage leveren.

Door de nauwe relatie op de omgeving kan de impact van en op de omgeving groot zijn. Echter, wanneer de hoeveelheid onttrokken oppervlaktewater het aanbod niet overschrijdt, zal dit effect meevallen.

Bij dit archetype is de link tussen oppervlaktewater en winning het meest direct, en daarmee de mogelijke impact van antropogene invloeden waarschijnlijk het grootst. Wanneer er een vervuiling optreedt, is er weinig tijd om te reageren (zoals bij grondwater). Dit maakt de winning kwetsbaarder. Bekkens zijn nodig om dergelijke impact te verkleinen.

Deze winning is vanuit kwantitatief perspectief flexibel: er kan snel worden op- en afgeschaald (herstel productiecapaciteit). De kwaliteit en productiecapaciteit zijn met elkaar verbonden, aangezien een vervuilde bron direct zorgt voor verminderde productie. Klimaatpieken hebben wel veel minder effect dan bij de andere archetypen.

Een nieuwe oppervlaktewaterwinning met bekkens kost veel ruimte. Onttrekking heeft zelf zeer beperkte impact op de omgeving.

Bij dit archetype is er een zeer directe relatie tussen de waterkwaliteit van de bron en de winning. De waterkwaliteit van de winning is dan ook sterk afhankelijk van gekozen bron. Dit kan leiden tot grote verschillen in kwaliteit. Bijvoorbeeld effluent RWZI, regenwater en zeewater hebben elk hun eigen uitdagingen.

Er zijn veel mogelijkheden en dus minder beperkingen. De winning is relatief goed af te stemmen op de vraag. Wel is de productiecapaciteit beperkt ten opzichte van de meeste andere archetypes. Wanneer zeewater gebruikt wordt is de beschikbaarheid groter, maar zijn hoge kosten en veel energie vereist om het water te ontzilten.

Afhankelijk van gekozen bron is er ook de noodzaak om bekkens toe te voegen, die een ruimteclaim leggen op de omgeving. Eventuele restproducten (brijn) moeten ook geloosd kunnen worden.