Dijkversterking en natuur gaan hand in hand

Het Hoogwaterbeschermings­programma (HWBP) staat voor de opgave om in dertig jaar 1.500 kilometer dijken te versterken in Nederland. In toenemende mate maken natuurbehoud en -ontwikkeling deel uit van deze dijkversterking. ‘In plaats van de natuur te beteugelen, kan het ons een handje helpen’, zegt Jorg Willems, Teammanager Techniek, Kennis & Innovatie van HWBP.

‘Dat we de natuur vaker voor ons laten werken, kent een lange geschiedenis. In het oog springende voorbeelden zijn plan Ooievaar in de jaren ’80 voor het rivierengebied, of de omslag in denken voor de bescherming van de zandige kust waarbij we de dynamische en natuurlijke processen voor ons laten werken. Denk aan de ontwikkeling van de Zandmotor en de ‘wandelende’ duinen. En natuurlijk het programma Ruimte voor de Rivier begin van deze eeuw. Ook nu heeft dat rivierengebied opnieuw onze aandacht omdat daar een groot deel van onze opgave binnen het hoogwaterbeschermings­programma ligt. Het voelt of dat er een hernieuwde interesse is om waterveiligheid en natuurontwikkeling met elkaar te willen combineren.’

‘Die strak geschoren groene grasmat is niet meer de enige oplossing als het gaat om begroeiing van de dijk. Je kunt meer variatie in vegetatie aanbrengen. Waterschappen ontwikkelen bloemrijke dijken, doen aangepast maaibeheer in plaats van alleen maar schapen op de dijk laten grazen.’

‘In de Waddenzee - en mogelijk kan dat ook op andere plekken - zijn er experimenten met natuurlijke aanwinning van slib. Daardoor komt het gebied omhoog en wordt daarmee veiliger tegen de stijgende zeespiegel. In het Eems-Dollard gebied graven ze slib op en gebruiken dat voor de versterking van de omliggende dijken. En er is onderzoek naar hoe bosschages en zacht hout een beschermende werking hebben tegen golfslag. Het zijn mooie ideeën, maar je moet er wel goed naar kijken, want een natuurlijke oplossing kan effect hebben voor de water af- of aanvoer.’

‘Zeker en daar doen we veel onderzoek naar: hoe veilig zijn die natuurlijke oplossingen en hoe verhoudt zich dat tot de veiligheidsnormen die van kracht zijn. Met een aantal waterschappen, Rijkswaterstaat, universiteiten en Deltares kijken we of die dijk daarna dan nog even stevig is of misschien wel steviger dan wanneer je die niet met natuurlijke vegetatie bekleedt.En misschien kan het op manieren die sneller en goedkoper zijn. In plaats van de natuur te beteugelen, kan de natuur ons een handje helpen.’

‘Deltares heeft meerdere rollen, zowel in de ondersteuning bij de natuurlijke oplossingen als in het hoogwaterbeschermingsprogramma als geheel. Ze zijn kennisdrager: ze hebben goed overzicht van alle beschikbare kennis, een groot netwerk in Nederland, maar ook internationaal. Ze zijn kennisontwikkelaar: ze helpen ons met kennis te ontwikkelen die er nog niet is. Deltares is ook agenderend en adviseert ons in waar het naartoe gaat met waterveiligheid en klimaatverandering. Dat helpt ons om de lange termijneffecten in onze projecten mee te nemen. Ze hebben ons bijvoorbeeld geholpen met onze kennis en innovatieagenda door er meer structuur in aan te brengen met een toekomstperspectief. Dat helpt ons enorm. Die agenda gebruiken we om ieder jaar af te wegen welke innovatieprojecten we willen financieren en opstarten. Ik zie onze samenwerking als een coproductie en dan zie je samen nieuwe dingen en inzichten ontstaan.’

‘Dat we tempo maken en houden in dijkversterking, want de opgave is fors, 1.500 kilometer dijkversterking tot het jaar 2050. Een groot deel van de opgave ligt nu in het rivierengebied en de waddenzeekust, dat zijn vooral Natura 2000-gebieden. We merken dat de natuur- en milieuwetgeving in deze Natura 2000-gebieden op dit moment weinig uitnodigend is om te komen tot natuurlijke oplossingen. De wetgeving is erg gericht op het behoud van wat er is, terwijl we graag zien dat natuurbehoud en -ontwikkeling meer deel uitmaakt van dijkversterkingen. Het is lastig om dit behoudende regime goed te laten aansluiten op de ontwikkeling van natuur bij dijkversterking. Zo lijkt het of natuur en waterveiligheid tegenstrijdige belangen zijn, terwijl dat in de praktijk helemaal niet zo hoeft te zijn. Ik zie nog veel kansen die onbenut blijven en doe een oproep om in de toekomst wetten en de uitvoering beter aan te laten sluiten op wat wij voor ogen hebben. Niemand is erbij gebaat om schade toe te brengen aan onze kwetsbare natuur. We moeten streven naar natuurlijke en veilige dijken. Ik hoop dat we die ruimte krijgen en deze omslag kunnen maken.’

‘Dijken krijgen steeds meer functies, naast waterveiligheid is er ruimte voor recreatie, biodiversiteit en natuurbeleving. Zo’n dijkversterkingsprogramma is best een ingreep in het landschap, met afgravingen en gebruik van grote machines. Als je dan een paar jaar later terugkomt en ziet dat het gebied hersteld is tot een natuurgebied, is dat een fantastisch gezicht. Ik heb hoge verwachtingen van nu lopende dijkversterkingsprojecten zoals Meanderende Maas waar dijkversterking en gebiedsontwikkeling samen opgaan. Of het project IJsselmeerdijken van waterschap Zuiderzeeland waar ze de intentie hebben een ondiep voorland voor de dijk te leggen voor natuurlijke ontwikkeling. Hou deze projecten in het oog en ga zelf over een aantal jaar kijken wat daar ontwikkeld is.’