Bodemdaling

De bodem in delta’s over de hele wereld zakt. Bodemdaling is een van nature voorkomend verschijnsel, dat voorheen werd gecompenseerd door de afzetting van sediment door de rivieren. Na het aanleggen van de dijken treden deze rivieren niet meer buiten hun oevers, waardoor de bodem steeds verder zakt, soms tot onder het niveau van de zeespiegel. Daarnaast dragen menselijke ingrepen, zoals water-, gas- en zoutwinning en de belasting en drainage van slappe grond ook bij aan het zakken van de grond. De maatschappelijke kosten van bodemdaling zijn enorm. Het ministerie van IenW, Rijkswaterstaat en Deltares trekken hierin dan ook gezamenlijk op.

Bodemdaling zorgt voor een verhoogd overstromingsrisico en schade aan infrastructuur, zoals wegen, funderingen van huizen en rioleringen. Met het kunstmatig verlagen van het grondwaterpeil in slappe klei- en veengebieden daalt de bodem door samendrukking en oxidatie van het veen. De oxidatie zorgt voor ongeveer 5 megaton CO₂-uitstoot per jaar.

Daarnaast leidt de afbraak van het veen tot waterkwaliteitsproblemen door de nutriënten die vrijkomen en worden uitgespoeld naar het oppervlaktewater. Wanneer de bovenste grondlaag te dun wordt om de grondwaterdruk te weerstaan, ontstaan er wellen in watergangen, slootkanten en op het maaiveld door opbarsting van de bodem. Het gevolg is dat de bodem te weinig draagkracht heeft om nog gebruikt te worden voor bijvoorbeeld landbouw en dat het watersysteem minder goed functioneert. Het kan ook lijden tot scheuren in gebouwen.

In gebieden in Nederland met een slappe grond lopen de kosten in de miljarden euro’s. Die kosten blijken vaak ook groter dan de baten van de economische activiteiten die eraan bijdragen.

Bekijk onze video over bodemdaling

Interdisciplinaire aanpak nodig

Een interdisciplinaire aanpak is nodig om bodemdaling tegen te gaan. Geologen, hydrologen, geotechnici, economen, bestuurskundigen en ingenieurs binnen Deltares werken samen aan de bodemdalingskennisbasis en maken deze toepasbaar voor de Nederlandse overheid en het bedrijfsleven. Ook bundelt Deltares zijn krachten met andere onderzoeksinstellingen in Nederland - TNO, Wageningen Environmental Research, TU Delft, en Universiteit Utrecht - in nationale bodem-dalingsprogramma’s.

Een belangrijk onderdeel van dit gezamenlijk onderzoek is het bouwen van een landelijk monitoringsnetwerk om bodemdaling te meten. Op verschillende plekken in Nederland worden momenteel meetlocaties voor bodemdaling ingericht. Hiermee wordt voor het eerst bodemdaling structureel en frequent gemeten in ruimte en tijd. Het vlakdekkend monitoren helpt om de effectiviteit van maatregelen tegen bodemdaling zoals onderwaterdrainage te meten. Daarnaast wordt ook onderzocht hoeveel CO₂-uitstoot er plaatsvindt bij veenafbraak.

Werken volgens de 6 M’s

Deltares onderzoekt bodemdaling op basis van de 6 M’s: Meten, Mechanismes begrijpen, Modelleren, Maatschappelijke kosten/baten-analyse, Maatregelen nemen en Monitoring. Het begint bij het meten van bodemdaling, noodzakelijk voor het begrijpen van de onderliggende mechanismes. Deze kennis vormt de basis van de numerieke voorspellings-modellen. Prognoses uit deze modellen zijn input voor kostenbatenanalyses die handelingsperspectieven doorrekenen, geven richting aan mogelijke strategieën en zijn input voor te nemen maatregelen. Het is tenslotte belangrijk de effecten van die maatregelen te monitoren, waarbij de leerpunten weer ten goede komen aan de verbetering van de kennisbasis over het onderliggende mechanisme en het verbeteren van de voorspellingsmodellen.

Met de data en kennis die Deltares levert op deze 6M’s kunnen bestuurders en beleidsmakers afgewogen beslissingen nemen over de noodzakelijke maatregelen.

Bodemdaling veenweide gebied verhoogt opbarstrisico

Uit het onderzoek ‘Huidig en toekomstig opbarstrisico in de provincie Zuid-Holland’ van Deltares blijkt dat het opbarstrisico sterk afhankelijk is van de geldende grondwaterpeilregime in de omringende veenweidegebieden. Dit heeft te maken met de drukverhoudingen in het grondwater. Bij bodemdaling in veenweiden wordt vaak het ondiepe grondwaterpeil verlaagd, om te voorkomen dat het maaiveld te dicht bij het grondwater komt en drassig wordt. De waterdruk in dieperliggend grondwater daalt daardoor en leidt tot een verminderde opwaartse druk in de nabijgelegen diepe polders. Het risico van opbarsten is in deze droogmakerijen hierdoor lager.

Indien er – in de omliggende veenweidegebieden - wordt besloten om de grondwaterstand niet meer te verlagen om zo bodemdaling te verminderen blijft de druk van het diepere grondwater hoog en neemt het opbarstrisico bij veenafbraak in de droogmakerijen toe. Een ingreep die in een gebied leidt tot minder bodemdaling zorgt dus in bepaalde gevallen voor wellen in naastgelegen gebieden. Een goede oplossing, voor iedereen in alle gevallen gunstig, bestaat vaak niet. Hoe zorg je ervoor dat je zo goed mogelijk omgaat met de consequenties van de oplossing die wordt gekozen? Dit laat zien dat bodemdaling niet alleen een technisch, maar ook een bestuurlijk dilemma.

Opbarstrisico’s in Zuid-Holland onderzocht

De provincie Zuid-Holland schakelde Deltares in om een risicokaart te maken van bodemopbarsting. De grondwaterdruk is in verschillende van de diepgelegen polders al zo hoog dat er sprake is van bodemopbarsting. De opbarstrisicokaart die Deltares maakte, helpt beleidsmedewerkers en bestuurders in het bepalen van de omvang van de opgave. Zo kunnen zij een inschatting maken wat het opbarstrisico betekent voor grondgebruik in de toekomst.

Bodemdalingvoorspellingskaart van Nederland

Deltares, TNO-GDN en Wageningen Environmental Research ontwikkelden de Bodemdalingsvoorspellingskaart van Nederland. Deze online kaart laat de voorspelde daling van het veenweidegebied zien. De kaarten worden regelmatig geactualiseerd en worden gebruikt als informatie bij beleidsvorming. De bodemdalingskaart is te bekijken op klimaateffectatlas.nl. De data is voor iedereen toegankelijk en is een logisch startpunt voor het uitvoeren van een klimaatstresstest. Bodemdaling is belangrijk voor gemeenten om mee te nemen in hun klimaatstresstest omdat door bodemdaling de gevoeligheid van een gebied verandert door klimaatveranderingen.