Het Eems-estuarium

Het Eems-estuarium is een gebied waarin veel belangen spelen. Economie, scheepvaart, ecologie en natuur. Zowel de toegankelijkheid als de milieukwaliteit zijn voor Rijkswaterstaat daarom belangrijke aandachtspunten. Het Eems-estuarium bestaat uit de Dollard, de Eems rivier, het vaarwater naar Emden en het mondingsgebied. Het gebied kent zowel diepe als ondiepe getijdegeulen, kwelders en uitgestrekte droogvallende zand- en slikplaten.

De Eems/Dollard is een ecologisch belangrijk gebied. Algen, zoöplankton, wormen, schelpdieren, vissen en vogels vormen een complex voedselweb. De micro-algen die leven op de droogvallende platen en in de waterkolom staan aan het begin van de voedselketen. Tussen 1990 en 2011 nam de troebelheid van het water jaarlijks met 0,5-3% toe. Te weinig licht en het gebrek aan voedingsstoffen verstoren de groei van plankton en algen. Deltares adviseert Rijkswaterstaat sinds 2011 over de oorzaken van de verslibbing, de invloed ervan op de ecologie en ontwerpt samen met partners maatregelen om de vertroebeling te verlagen.

Slibhergebruik: een uitdaging met potentie

Lang werd gedacht dat de troebelheid in het Eems-estuarium voornamelijk werd veroorzaakt door baggerwerkzaamheden, zoals het verdiepen van de vaargeulen (inclusief de Eems rivier) en de aanleg van havens. Door het verdiepen is de getijamplitude toegenomen, met name in de Eems rivier. Deze bevindingen werden eerst geprojecteerd op het gehele estuarium. Onderzoek van Deltares wijst echter uit dat de werkelijkheid complexer is. Het verlies van kweldergebied door indijking lijkt ook een grote (en misschien zelfs grotere) invloed te hebben op de toegenomen vertroebeling.

Langs de hele waddenkust, en vooral in de Eems, zijn kweldergebieden vervangen door harde constructies. De slibstroom van west naar oost door de Waddenzee kan zich nergens afzetten en blijft gevangen in de waterkolom. De oplossing lijkt simpel: haal het slib uit het systeem door afzetgebieden te creëren, of breng het slib machinaal aan land. In het Eems gebied zijn er inmiddels diverse pilots gaande. Het slib wordt onder andere gebruikt om klei te maken voor de aanleg van een dubbele dijk en voor het ophogen van landbouwgrond in Groningen. Een logistieke uitdaging, maar wel één met potentie.

1.8 miljoen ton slib

werd per jaar gebaggerd en op land gebracht tussen 1960 en 1994.

10 mln

euro is er vrijgemaakt voor het uitvoeren van pilots om slib in te vangen.

1 mln

ton is het streven van ED2050 omper jaar uit het systeem te halen.

Wij hebben een meetcampagne uitgevoerd waarbij 12 instituten meedoen

boten

meetframes

“De Eems is een schoolvoorbeeld van een gebied waar innovatief systeemdenken en samenwerking tussen overheid, kennisinstellingen en bedrijfsleven leidt tot duurzame oplossingsrichtingen voor de complexe slibproblematiek.”

Bas van Maren, expert transport van fijn sediment en morfologie bij Deltares.

Spectaculaire meetcampagne in de Eems/Dollard

Tweemaandelijkse metingen op drie locaties in het Eems-estuarium laten zien dat de vertroebeling is toegenomen. Een paar jaar geleden is er tevens een meetpaal geplaatst, maar om veranderingen in de tijd goed vast te kunnen stellen moet er gedurende meer jaren data worden verzameld.

Duitse onderzoekers doen regelmatig metingen in de Eems rivier. Deze is hypertroebel, in de zomer is het zuurstofgehalte dermate laag dat organismen sterven. Hier zit nog een blinde vlek: de Eems rivier is 10 tot 100 maal troebeler dan het estuarium. Maar welke kant gaat het slib op, van Eems naar estuarium of andersom? Wordt het estuarium troebeler door de rivier, of de rivier juist door het estuarium?

Om hier achter te komen is een spectaculaire meetcampagne gedaan door Rijkswaterstaat in samenwerking met Duitse kennis- en overheidsinstituten, het EDOM project. Spectaculair door de omvang (8 boten en 10 meetframes) en de samenwerking tussen 12 instituten. De uitslagen hiervan worden in de loop van 2021 verwacht.

Kennis over de werking van slib heeft impact op zowel de maatschappij als op de wetenschap. De onderzoeksresultaten staan aan de basis van het beleid rond slibproblematiek en hebben geleid tot onder andere de kleirijperij (een samenwerkingsverband met Ecoshape) en het project Buitendijkse slibopvang Dollard (met Royal HaskoningDHV).