De Waddenzee

De Waddenzee, een veranderlijk intergetijdengebied waar getij en wind vrij spel hebben. Het wad beweegt, leeft, zet uit en slinkt. Talloze vogels, vissen en zeezoogdieren vinden hier hun habitat. Dit UNESCO werelderfgoed is uniek, maar staat continu onder druk. Rijkswaterstaat beheert en beschermt de Waddenzee als natuurgebied en zorgt tevens voor de bereikbaarheid van de Waddeneilanden. Hiervoor onderzoeken Deltares en andere samenwerkingspartners het Wadden-systeem in opdracht van Rijkswaterstaat.

In en rondom de Waddenzee zijn het economisch belang en het natuurlijke systeem in balans. Gas- en zoutwinning, visserij, bewoning en recreatie stellen eisen aan het gebied. Tegelijkertijd is het ecosysteem erbij gebaat dat natuurlijke processen de overhand houden.

De precaire balans in de Wadden komt in de toekomst verder onder druk te staan door klimaateffecten zoals zeespiegelstijging, veranderende neerslag patronen en toename in temperatuur. Geobserveerde achteruitgang van de visstand, broedende wadvogels en langzaam herstel van mosselbanken vragen aandacht. Rijkswaterstaat werkt aan het toekomstbestendig houden van deze balans.

Inzicht in morfologie Waddengebied draagt bij aan algehele kustveiligheid

Door de uitwisseling van zand en slib tussen de kust en de Waddenzee en binnen de Waddenzee zelf te onderzoeken en te kwantificeren, brengt Deltares de morfologische veranderingen in het gebied in kaart. Uit analyse van langjarige dieptepeilingen, blijkt dat er netto nog altijd veel sediment in de Waddenzee wordt afgezet. Dit sediment is afkomstig uit de buitendelta’s, de eilandkusten en er komt zelfs slib vanaf de Straat van Dover.

De huidige netto import van sediment in de Waddenzee is deels het gevolg van de afsluiting van de Zuiderzee en vormt een verliespost voor de Noordzeekust. De hoeveelheden worden dan ook meegenomen in het suppletie-advies aan Rijkswaterstaat. Ook is sediment nodig om de Waddenzee mee te laten groeien met een stijgende zeespiegel.

Hoeveel zand uit de kustsuppleties komt er in het Waddengebied terecht, hoe gedraagt dat zand zich en wat zijn de gevolgen ervan op het systeem? Modelstudies van Deltares wijzen erop dat de platen in de Waddenzee de komende decennia waarschijnlijk mee kunnen groeien met zeespiegelstijging, maar dat ze in geval van versnelde zeespiegelstijging mogelijk verdrinken.

Inzicht in slibdynamiek voor effectief beheer

Tijdens het meerjarige project KRW-Slib (in relatie tot de Kaderrichtlijn Water) is een conceptueel model voor slibdynamiek op verschillende tijdsschalen gemaakt samen met Royal HaskoningDHV en Arcadis. Ook heeft Deltares in opdracht van Rijkswaterstaat een nieuw numeriek model voor waterstroming en slib in de Waddenzee ontwikkeld. Dit breed inzetbare model is gebruikt om het inzicht in de sturende factoren in de slibdynamiek te vergroten en om beheervragen gerelateerd aan slibdynamiek in de Waddenzee te beantwoorden en zal daar ook in de toekomst voor worden ingezet.

Het onderzoek richtte zich op sturende factoren in variaties in slibgehalte in bodem en waterkolom op de termijn van dagen tot seizoenen tot jaren. De slibtransporten binnen de Waddenzee zijn erg gevoelig voor windgedreven stroming en resuspensie door golven.

Inzicht in slibdynamiek voor effectief waterbeheer

Slib is belangrijk voor het morfologische en ecologische systeem van de Waddenzee. Deltares onderzoekt voor Rijkswaterstaat welke processen leiden tot fluctuaties in de hoeveelheid slib en op welke termijn. Begrip van deze complexe materie is belangrijk om bijvoorbeeld uitspraken over de vertroebeling van de Waddenzee te staven. Over meerdere jaren zien we sterke fluctuaties in vertroebeling, maar geen significante langjarige trends. De Waddenzee wordt tot nu toe niet in haar geheel steeds troebeler. Er zijn wel locaties waar de troebelheid hoog is, zoals bij de pier van Holwerd en in het Eems estuarium.

Op de korte tijdschaal wordt de slibdynamiek bepaald door stroming en golven, terwijl op de middellange en langere termijn ook effecten, zoals fysische en biologisch invloeden en interactie met morfologische veranderingen, een rol spelen. Door deze verschillende invloeden neemt de complexiteit toe. Onderzoekers zijn geïnteresseerd in de interactie tussen slib en ecologie (bijv. kwelders en algenmatten op de platen), naar de kwaliteit van de droogvallende platen voor de ecologie en de ecosysteemimpact van menselijke ingrepen zoals baggeren en het spuien van zoetwater.

De uitdaging van Ameland

Om de eilanden bereikbaar te houden, wordt er ieder jaar gebaggerd. Het is bijvoorbeeld moeilijk om de vaargeul tussen Holwerd en Ameland op diepte te houden. Dit vereist continue baggerinspanning en het gebaggerd slib moet ergens in het systeem teruggestort worden

Deltares heeft Rijkswaterstaat geadviseerd om in de vaarweg een bocht af te snijden door het uitbaggeren van een vloedgeul. Analyse gaf aan dat deze nieuwe geul helpt om het baggerbezwaar te reduceren. De bochtafsnijding tussen Holwerd en Ameland is inmiddels een feit. Dit resulteert ook in een kortere vaartijd.

Waterveiligheid op de lange termijn

Nieuwe klimaatscenario’s gaan uit van een snellere zeespiegelstijging dan verwacht. Voor de bescherming van de Friese en Groninger kust zijn veiligheidsconcepten op een brede waddenkust onderzocht. Ook houden ze rekening met meer neerslagvariatie en droge zomers. Aanhoudende droogte kan zorgen voor scheurtjes in dijken en verdorring van de grasmat, de beschermlaag op een dijk. Bewoners, gebruikers en beheerders zien de negatieve effecten van klimaatverandering op het gebied.

In opdracht van de Waddenacademie heeft Deltares in samenwerking met de Universiteit Wageningen, Hogeschool Van Hall-Larenstein, het NIOZ en Schelfhout Advies een verkennende studie naar de weerbaarheid van het Waddengebied op lange termijn gedaan. Nieuwe en mogelijk vergaande inclusieve waterveiligheidsconcepten voor een brede Waddenkust zijn onderzocht. Hierin wordt rekening gehouden met een zeespiegelstijging van 0,5-2 meter en de aardkundige en cultuurhistorische waarden van het gebied. Een perspectiefvol concept is het idee van een dubbele dijk.

Schat aan verhalen

Over de Waddenzee vertellen mensen graag verhalen. Over hoe mooi het er is, over de strategische positie tijdens de Tweede Wereldoorlog, over heksen en kluizenaars die de eilanden hun huis maakten. En over hoe de destijds de zestienjarige Kees Wevers er in 1965 voor zorgde dat er geen dijken werden aangelegd tussen Ameland en het vaste land. Dat de drooglegplannen niet doorgingen en de Waddenzee behouden bleef.

Rijkswaterstaat en Deltares vertellen samen met andere partners, zoals provincies, waterschappen, NGO’s en de Waddenacademie verhalen over watersystemen. Over de balans tussen het menselijke gebruik en de natuur. Hoe Rijkswaterstaat, samen met kennisinstellingen en marktpartijen, de handen ineen slaat om uitdagingen op te lossen en kennisleemtes in te vullen. Zodat dit unieke werelderfgoed ook voor toekomstige generaties een oord boordevol inspiratie blijft.