Crisis- en spoedadvisering

Als er binnen het domein van Rijkswaterstaat een calamiteit optreedt, geeft dit vaak veel overlast. Gelukkig komen dit soort calamiteiten niet vaak voor. Mocht er onverhoopt iets gebeuren, dan staan er bij Rijkswaterstaat dag en nacht crisisteams paraat die de situatie ter plekke analyseren en advies uitbrengen over mogelijke oplossingsrichtingen. Deltares draagt vanuit haar expertise bij aan deze crisisteams.

Het Water Management Centrum Nederland (een samenwerkingsverband tussen de waterschappen, Defensie, KNMI en Rijkswaterstaat) verzorgt de monitoring van de watersituatie in Nederland en levert advies tijdens watercalamiteiten. De calamiteitenorganisatie is opgedeeld in een aantal Landelijke Coordinatiecommissies (LCO (Overstromingsdreiging), LCW (waterverdeling) en LCM (Milieuverontreiniging in water)) welke worden ondersteund door crisisadvies groepen waaronder: Kust, Rivieren, Meren, CTW (keringen), Maeslantkering. Ook Deltares is bij deze crisisadvies groepen betrokken. Deltares levert experts die de teams van Rijkswaterstaat versterken. De Deltares experts werken samen met de Rijkswaterstaat experts tijdens calamiteiten. De samenstelling van de crisisteams wisselt per calamiteit, zodat gebiedskennis en kennis van modellen altijd vertegenwoordigd is. Ook tijdens voorbereidende activiteiten zoals oefeningen en trainingen wordt samengewerkt.

In geval van buitengewone omstandigheden en calamiteiten, kan RWS een beroep doen op de expertise velden binnen Deltares. Deltares moet het gehele jaar 24/7 beschikbaar zijn om tijdens ernstige crises een team van specialisten samen te stellen en binnen 24 uur RWS van een “Spoedadvies” te voorzien. Zeven personen bij Deltares draaien consignatiediensten, om ervoor te zorgen dat Deltares altijd bereikbaar is in geval van crisis.

crisis adviesgroepen

Kust, Meren, Rivieren, CTW (Calamiteiten team waterkeren), OT Maeslantkering, Droogte)

In samenwerking met het WMCN voorziet Deltares in opdracht van Rijkswaterstaat de landelijke commissies (LCW, LCO) van advies met betrekking tot het huidige waterbeeld.

oproepen vanwege storm

oproepen vanwege dijkinstabiliteit

Aanvaring stuw bij Grave

Op 29 december 2016, half acht ’s avonds vaart in dichte mist een tanker met benzeen tegen een stuwdam in de Maas. Vijf jukken breken en er stromen duizenden liters water weg. De sluismeester en de watercoördinator proberen het verouderde sluizencomplex te sluiten. Door storingen lukt dit pas om middernacht, 4,5 uur na de aanvaring.

De ebdeuren staan echter nog open, deze moeten handmatig worden bediend. Dit doet de sleepboot Daan uit Nijmegen, die heeft de stroming mee, passeert de sluis, keert om, vaart tegen de stroom in en legt tegen de deuren aan. Om half drie ’s nachts, zeven uur na het ongeval is het waterpeil 1,1 meter gezakt. Scheepvaart door het kanaal is niet meer mogelijk.

Benedenstroomse breuksteendam als oplossing bij Grave

Bij de aanvaring bij Grave kreeg Deltares op 6 januari 2017 de vraag om een spoedadvies op te stellen over het opstuwend effect van de mogelijke noodmaatregelen. In totaal zijn twaalf verschillende oplossingen aangedragen. Uiteindelijk is er op 10 januari gestart met het bouwen van een tijdelijke, benedenstroomse breuksteendam op de betonnen voet van de stuw. Het waterpeil in de rivier kon langzaam stijgen tot het normale niveau van +7,90m NAP.

Schepen konden weer normaal varen en woonboten en jachten kwamen met het stijgende waterpeil weer los van de rivierbodem. Aan de bovenstroomse zijde werden vervolgens de beschadigde delen van de stuw hersteld. Drie van de vijf jukken werden gerepareerd, de andere twee vervangen. Op 4 juli 2017 was de stuw weer hersteld en is begonnen met het weghalen van de nooddam. De totale kosten van de reparatie worden door Rijkswaterstaat geschat op ongeveer 20 miljoen euro.

Droogte

De zomer van 2018. Weken van aanhoudende droogte en hoge temperaturen zorgen voor historisch lage waterstanden en grondwaterpeilen in grote gedeelten van Nederland. In de droogtemonitor van 18 juli van de Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) staat dat de Rijnafvoer bij Lobith sinds drie dagen lager is dan 1200 m³ per seconde. De afvoer op dat moment bedraagt slechts 1140 m³/s en is reden voor het afgeven van code geel. Ook wordt er in de week erna nauwelijks tot geen neerslag verwacht in het noordelijke deel van het stroomgebied.

Het LCW voorspelt een verdere afvoerdaling, tot ruim onder de 1100 m³. De scheepvaart ondervindt veel overlast van het laagstaande water en het zoutgehalte van het water is op sommige plaatsen veel hoger dan gewenst. Het onttrekken van water ten behoeve van de landbouw wordt beperkt en waar nodig worden maatregelen genomen om de zoetwatervoorziening te garanderen, onder andere met de inzet van pompen.

Uiteenlopende adviezen over effecten droogte

Rijkswaterstaat deed ruim tien spoedadviesaanvragen naar de gevolgen van droogte in een maand tijd. We deden veel onderzoek naar verzilting: de zoutindringing in het Amsterdam-Rijnkanaal, ontwikkelingen in zoutgehaltes van het water bij Diemen, Kinderdijk, Krimpen aan de IJssel, Bernisse en het Volkerak-Zoommeer en het effect van verziltingsbestrijding op de waterstanden in de Rijn en de Waal bijvoorbeeld. Ook vertaalden we verwachte rivierafvoeren naar waterstanden en berekenden het effect van het uitzakken van het waterpeil voor de dijken en funderingen rondom het IJsselmeer. De temperatuur en chlorideconcentraties langs rivieren en meren hielden we goed in de gaten en we monitorden de effecten van grondwaterdaling op het veen in Flevoland en de Noordoostpolder.

Waardevolle samenwerking met Rijkswaterstaat

Multidisciplinaire teams werkten 24 uur per dag onder hoge druk. De goede samenwerking tussen experts van Rijkswaterstaat en Deltares van de afgelopen jaren hielp daarbij. Als gevolg van klimaatverandering zullen droogteperiodes in de toekomst vaker voorkomen. Gezamenlijk ontwikkelde kennis is daarom waardevol.

Crisisadvisering in de toekomst

De huidige opzet van de crisisadvisering dekt de nu voorkomende incidenten goed af. Maar wat betekent de zeespiegelstijging voor de waterkeringen? En wat gebeurt er als droogteperiodes zoals in 2018 vaker voorkomen in de toekomst?

De recente droogteperiode heeft laten zien hoe kwetsbaar Nederland is. Het maatschappelijk besef dat Nederland beter voorbereid moet zijn op dit soort extreme omstandigheden is groot. Tegelijkertijd wordt het op dit soort momenten duidelijk dat onze kennis over het water-bodemsysteem leemtes bevat. De komende jaren vergroten we onze kennis over de effecten op de maatschappij, de operationele voorspellingen en sturing en de vertaling hiervan in kennisregels, modellen en handelingsperspectieven. De instrumenten en modellen van Deltares voor crisisadvisering worden continu aangepast, geüpdatet en verbeterd, zodat ook in de toekomst snel en adequaat kan worden gehandeld.

Ieder jaar regelt Deltares samen met Rijkswaterstaat crisisoefeningen om goed voorbereid en getraind te zijn voor huidige en toekomstige bedreigingen. In 2019 bootsten we een zeer zware storm op de Noordzee na, waarbij door een gesimuleerde storing een aantal data- en voorspellingssystemen van Rijkswaterstaat en het KNMI niet konden worden geraadpleegd. Deze oefensituatie werd gecompliceerd door een aanvaring tussen een olietanker en een onbekend voorwerp in de buurt van de Eemshaven. Oefenthema’s als deze worden geïnspireerd door actuele thema’s als het ongeluk met de MS Zoe in januari 2019 en de landelijke 112 storing in juli 2019.